Dũng Trần Cừ

Gián điệp Trần Cừ
và chú Xã Mai .
Tên nó là Dũng .Mẹ nó mất rồi hay tái giá , cũng chả ai biết nữa . Nó ở với bà cô . Bà này giàu có lắm .Bà nuôi nó , cho nó ăn học .
Nó học với tôi , lớp đệ thất tại một tư thục , niên khoá 1957 . Nó học chăm chỉ . Có lẽ không thông minh lắm đâu . Tôi không chắc lắm . Nhưng lúc nào cũng đứng đầu lớp .Dù được nghe tên mình là học sinh giỏi được tuyên dương , nó cũng chỉ nháy mắt nhiều hơn lên một chút , nhếch miệng cười . . . thật buồn . Nụ cười tắt ngay .Dáng nó hơi cao , so với các bạn đồng tuổi . Da nó lại đen sậm . Tôi chú ý đến màu da cuả nó hơi nhiều .
Bà cô nó thì nước da trắng , trắng lắm. Giàu có và sang trọng .Trò Dũng vẫn đi học với chiếc quần đùi , và cái áo cánh vải thô , nhuộm đen . Áo quần màu đen học sinh ở nhà quê cũng không còn phải dùng nhiều nữa .
Rồi tôi đi học cho xong Đại học . Nó học lên đệ tứ ở một trừờng công lập . Nó trúng tuyển vào trường công từ năm đệ ngũ .Nó bảo là nhờ nó đã được với tôi,mới biết ham học cho giỏi . . .được như thầy .
Gặp lại nó , thấy nó đã sáng suả hơn , dạn dĩ hơn tôi bèn tìm cách giới thiệu nó ăn ở tại nhà một ông bạn , làm " thầy kèm" . Ông này giàu có , nhưng lũ con hư quá , không chịu chăm học .
--- Cám ơn anh quá . Nhờ thằng Dũng . .. mà sắp con cuả tôi sau này chắc nên được .
Vài ba năm sau đó nưã , ông bạn giàu có cuả tôi bảo thế . Tôi hỏi :
--- Anh biết thằng Dũng , nó là con ai không ?
--- . . . anh bảo nó là học trò cũ cuả anh . Biết vậy thôi , chả đủ lắm sao . . .
--- Nó là con cuả . . .tên Gián Điệp Trần Cừ đấy .
Nghe thế, hai vợ chồng người bạn lấy làm lạ . Nhưng lại xuýt xoa hơn , thương mến nó hơn .

Có một lúc , về sau khá lâu, tôi hỏi vì sao mà anh chị giúp đỡ nó một cách khác thường như thế . Chị bảo :
--- Nó mồ côi mồ cút . . . ham học . . .
Anh bảo :
--- . . . kẻ thù cuả kẻ thù ta . . . thì là bạn ta . . .
Tôi hiểu cái cách nói cuả ông bạn môt thời nức tiếng là " Thằng Giặc Đại lộc " này

Cái thời mà tôi còn bé .Thời có vụ. . . Gián Điệp Trần Cừ .
Trần Cừ bị xử bắn .
Tại toà án , tại Pháp trường , Trần Cừ vẫn hiên ngang vẫn hùng biện.Ông từng hoạt động cách mạng, từng vào tù ra tội.Ông là Chủ nhiệm Việt minh , tỉnh . . .
Nghe kể về những người như thế , tôi thích họ hơn là gì hết .
Một hôm , đang ngồi ăn , nhìn ra cửa tôi thấy một gã thanh niên gầy gò , đội chiếc mủ " nghiã quân " đi xiêu vẹo vào nhà . Hắn dến đứng trước cửa trước . Và đứ' ng mãi ở đấy . Tôi bỏ đuã để ra mời anh ta vào nhà .
Y lấy mủ xuống . Cúi đầu chào . Anh nói lẩm bẩm những lời chào . Tôi không nghe rõ .
--- Ồ ! . . . Dũng ! Vào đây ! Vào đây !
Tôi diu nó vào . Bảo ngồi xuống ghế . Rồi tôi trở lại bàn ăn ở trong nhà :
--- . . .mẹ và mấy cháu ăn cơm tiếp tục . Con đang có khách . . . Lát nữa , con sẽ ăn tiếp . Con cũng no rồi . . .
Một đưá cháu tôi đưng dậy đi pha trà , để tôi mời khách .
--- Cháu làm hai ly nước . . . uống cho mát . Trời nóng . . .
Suốt buổi chiều hôm đó , hai thầy trò nói chuyện với nhau . Không được nhiều , nhưng tôi đã biết đại khái là nó thôi học một vài năm nay .Nó đang đi nghiã quân xã . Xã mất an ninh, nó chạy tản cư ra tỉnh .Người ta lãnh lương thay cho nó .Mỗi tháng nó chỉ phải về ký sổ lương .
Người chỉ huy , người phát lưng dặt cho nó biệt hiệu Dũng Trần Cừ .
Tôi mượn quần áo cuả một đứa cháu , và nhủ nó vào buồng tắm mà tắm cho mát .Rồi sẽ ăn cơm , ở chơi với thầy .
Tôi nhìn thấy nước mắt trong tròng mắt mó . Đôi mắt đục ngầu.Cái màu vàng cuả nước mật , pha sắc đỏ cuả máu . . . Nó đứng dậy vái chào và đi xà lui ra phía cửa như sợ sệt tôi . . . Nó đã uống xong ly nước đá lạnh , có chanh và đường .
--- Dũng . . . đừng có ngại . Bữa nào khác ghé chơi . . .
Tôi dúi vào tay nó tí tiền . Nó nhận và tiếp tục đi lui , đi lùi . . . xa ra .
Tôi quay vào nhà . Mẹ tôi hỏi :
--- cái trò nào đó vậy con ?
--- Nó là . . . cháu cuả ông Cữu Cựu . . . hồi còn nhỏ , nó là học trò cuả con .
--- Hình như . . . có bịnh gì hả con ?
--- Con . . .chắc là nó có bịnh . Hồi nó còn nhỏ , nó khác hẳn với nó bây giờ . . . Cha nó , chắc cũng như cậu . . . ở nhà . Hồi đó . . .
--- . .. vậy sao ?
--- Cha nó đi ở tù cho đã đời rồi về , rồi đi an trí . . . Hồi năm Việt minh khởi nghiã lên làm lớn . Bị xử án . . . Bị xử tử hình . . . Mẹ nhớ không ?
--- Mẹ nhớ .
Những lần sau ,Dũng lại đến .Thường lại nhằm lúc tôi không có nhà Mẹ tôi cho ăn , cho uống , biểu nó tắm rửa . . ." kẻo thầy về , thầy ngầy " . Nó nghe răm rắp .
--- Mẹ bắt chước ông ngoại . Mẹ nghe nó nói , nó sợ thầy .
Tôi nói đùa với bà :
--- Con hay nghe mẹ nói " phù thủy sái âm binh " . Con làm cho nó sợ , Để " hễ con biểu ,thì nó nghe"
--- làm vậy không nên . Mẹ nghe ông ngoại nói vậy . . .

Thằng Dũng tươi tỉnh hẳn ra . Nó hay ngồi ngó vào cái tủ sách cuả tôi . Nó biết nói chuyện . Mẹ tôi cho tôi biết như vậy .Nhưng sau đó , không thấy nó đâu nữa .Hỏi thăm , có người bảo hình như mấy ông trên núi xuống về xã nó , bắt nó đi . Thấy trong mình có " giấy tờ nghiã quân" , nên bắn bỏ . Nhưng quận chưa cho lãnh tiền tuất .Lương nghiã quân ( cuả nó) , người ta vẫn nhận đều đều .

Khoản sau năm 1978 . . .
Nhằm lúc vô công rồi nghề , tôi thường dạo chơi ở một con đường có bày bán đồ sành sứ , đồ xưa gần chợ Bến thành .
Từ bên này đường , nhìn qua bên kia , thấy cái nhà lầu nhiều tầng . Tầng dưới chất đầy những tủ gương , ghế đẩu gỗ tạp . Một ông già . . . đội nón cối đang đi thu các ghế gỗ đem vào nhà .Tôi nhớ mang máng như có người bảo một nhà cách mạng lão thành , nguời làng tôi về Nam , đang ở . . . gần đâu đây .
Sau một lúc quan sát hình vóc tóc da cuả ông già ấy , tôi vẫn không tin vào trí nhớ cuả mình sau những ba mươi năm lưu lạc .
Bỗng tôi như chợt nhớ ra điều gì đó , tôi gọi thử :
--- Chú Xã . . .
Ông ta vẫn không chú ý .
--- Chú xã . . . Mai . . .
Ông chợt đứng lại , như có chú ý . Tôi băng qua đường và chào hỏi , ra mắt , và xưng xuất một lý lịch trích ngang , một lý lich trích dọc .
Ông nhận ra tôi là con cháu nhà ai , là bạn học cuả các con ông hôi còn học lớp Năm lớp Tư , rồi lớp Ba , lớp Nhì .
--- Hồi chú bị Lính Tây về . . . dẫn đi , cháu có thấy . . . Hồi chú làm Chủ tịch xã , thì Ông Tám Hồ làm Chủ nhiệm . Cháu biết . Hồi có bà Lan Đen về tản cư . . . cháu ở trọ gần đó , ngày nào cháu cũng thấy chú đi xe đạp ghé ngang . . . uống nước .
--- Lâu quá , qua . . . quên .
--- Chú ở đây từ bao lâu nay rồi ? Cái nhà này . . . coi bộ tiện ( lợi ). . .
--- Anh em ở trên Thành uỷ . . . bố trí . Qua nghỉ hưu mấy chục năm nay rồi .
--- cháu hiện nay công tác ở Hội Trí , bên Mặt trận . . . Thành .
Tôi nói dối với mấy ông ngoài Bắc về , gần thành tinh .

Ông khen tôi có trí nhớ tốt . Không giống như ông bây giờ .
Qua câu chuyện , tôi biết rằng ông đang sống với lương hưu và một bà vợ trẻ . Ông cho thuê chỗ ngồi , cho thuê ghế gỗ tạp , cho thuê cái tầng trệt . .. cho anh chị em . . .có nhu cầu gủi hàng , gửi tủ . Người không bóc lột người nữa . Chỉ bóc lột cái . . . thăng dư giá trị . Tôi hầu chuyện chú Xã Mai một cách trơn tru thân mật như người nhà người làng .
Ông cho tôi biết " các em , giờ thì là Kỷ sư , là bác sĩ , là phó tiến sĩ " và đều công tác ở Sài gòn , có nhà cửa và có cả ô tô con .
Tôi hỏi :
--- Thưa chú , ai là người truyền bá việc chống Pháp ở làng mình sớm nhất .
--- Ông Học Tiên . . . Lúc bấy giờ chú Sĩ Hai , là lớp học trò thi . Ví qua , chỉ là lớp đàn em .
Ông Học Tiên , còn lớn tuổi hơn ông nội tôi .
--- Không biết chừng đâu . .. chú thuộc lớp với Ông Trần Cừ .
--- Anh Cừ có lớn hơn . Sao cháu biết anh Cừ .
--- Cháu làm sao biết được . Hồi đó cháu còn là con nít . . . mà chú .Chỉ nghe nói .
--- Hồi đó anh Trần Cừ , Trương quang Trọng , Trần nam Trung ( bây giờ) . . . có ở Kontum với chú ( khoản 1940 )
--- Cháu không hiểu vì sao về sau này ( 1947). . . có vụ Gián Điệp Trần Cừ .
--- . . . cũng không nên nhắc lại làm gì chuyện đáng buồn đó . Ra ngoài Bắc . . . . anh em ngồi lại kiểm điểm . . . thấy sai lầm .
--- Sai lầm . . . là sai lầm vì sao vậy chú .
--- lúc . . . ở Kontum , khi tụi Nhật qua , tụi Tây lép vế , chi bộ ( trong tù) thảo luận tình hình . Anh Cừ bảo Tổ chức (Đảng) nên Liên minh với Nhật mà đánh Pháp . Sai với chủ trương cuả Trung ương . Vì vậy anh em . . . sau này kết án anh Cừ là . . . . Tả khuynh , thân Nhật . . .
Tôi biết là nên dừng tại đây , đợi một lúc khác sẽ hỏi vì sao mà Ông Cừ đang là Chủ nhiệm ( như Bí thư ) , lại bị kết tội Gián diệp cho Nhật , lúc mà không còn bóng thằng quân thù Phát xít Nhật trên quê hương . . .
Tôi định kể chuyện về thằng Dũng, cho chú xã nghe .
--- Nó cư đi xà lui . Nó sợ có người ở sau lưng định giết nó .Nó cứ đi xà lui . Mỗi ngày một còm cõi . Rồi cuối cùng nó cũng bị bắt , bị giết . . . Nó là con cuả Trần Cừ .
Nhưng tôi thấy nên dừng ở đó . Trên đường về nhà , tôi ngẫm nghĩ đến một câu đọc thấy trong sách Tây:
Bất cứ một cuộc Cách mạng nào cũng có hai hạng người . Một hạng . . . làm Các Mạng . Một hạng khác lơi dụng cuộc cách mạng đó .
Dũng Trần Cừ , nó ở giữa .
Chú xã Mai , . . . biết làm cách mạng hơn cả Ông Trần Cừ .
285